Gedragsverandering: hoe dan?

In je persoonlijk leven of in je organisatie wil je jouw resultaten verbeteren door het veranderen van je gedrag. Hoe doe je dat?

Hoe verander je gedrag?

Al ruim vijftien à twintig jaar houd ik mij bezig met gedragsverandering. Hoe stuur je de persoon aan, die het meest moeilijk is om aan te sturen? Die persoon ben jij vaak zelf. In mijn geval in ieder geval wel.

Voorbeelden te veranderen gedrag

Om gedragsverandering heel praktisch en concreet te maken geef ik twee voorbeelden van dingen die mensen graag willen veranderen. Eén daarvan is: ‘Ik wil graag meer gaan bewegen, maar ergens lukt dat niet en doe ik dat niet’. Het tweede is: ‘Ik wil graag meer geld verdienen’. Twee voorbeelden van mensen die zeggen: ‘Ik wil resultaten bereiken, maar ergens strookt mijn gedrag niet met de resultaten die ik wil bereiken’. Hoe kan dat? Waar komt gedragsverandering vandaan? Op welk niveau moet jij zelf aansturen om jouw gedrag te veranderen.

Wat zou jij willen veranderen? Wat wil jij aanpakken als patroon of op welk gebied wil jij effectiever resultaat hebben in jouw leven?

Geautomatiseerd gedrag

Gedragsverandering: hoe dan? Het is goed om je te realiseren, Daniel Kahneman schrijft hier o.a. over, dat 95 tot 98% van je gedrag onbewust en niet gekozen is. Als voorbeeld kun je het rijden van een auto nemen. Als je in een auto stapt, dan denk je niet na over wat je precies moet doen. Hoe je de deur opent, hoe je gaat zitten, waar jouw sleutel is, hoe je die sleutel in het contact steekt en deze omdraait. Je hebt meer dan 200 handelingen die je doet, voordat je de straat bent uitgereden. Van rondkijken tot zo simpel als de sleutel omdraaien. Geautomatiseerd gedrag.

Het veranderen van geautomatiseerd gedrag

De grootste uitdaging in gedragsverandering is dan ook geautomatiseerd gedrag veranderen. Kleine patroontjes veranderen. Als je kleine patronen verandert, heeft dat cumulatief een heel groot effect. Je zou bijvoorbeeld elke dag een Mars kunnen eten. Dit heeft niet zoveel effect op je gezondheid als je het slechts een week doet. Maar als je dit elke dag vijf weken, vijf maanden of vijf jaar lang doet, dan is het cumulatieve effect van dat ineffectieve patroon heel groot. Als je nu dat ene patroontje vervangt door iets anders, bijvoorbeeld elke dag een appel eten. Dan is het cumulatieve effect van die appel op lange termijn ook heel groot. Een Indiaas gezegde is: de eerste 30 jaar van je leven vorm jij jouw gewoontes. De tweede 30 jaar vormen jouw gewoontes jou. Dat is logisch want 95 tot 98% is onbewust en niet gekozen.

Piramide van Bateson en gedragsverandering

Wat ik gebruik voor gedragsverandering is de piramide van Bateson, ook wel de neurologische niveaus genoemd. Ik noem de onderkant van deze piramide net wat anders. Volgens Bateson wordt de onderkant van de piramide ‘omgeving’ genoemd. Ik zet er altijd ‘resultaat’ neer. Omgeving is de context waarbinnen je opereert, resultaat is de output van jouw gedrag. Dat zit er ook gelijk boven, ‘gedrag’. Dit stuk is het meest zichtbaar. Je laat een specifiek gedrag zien, dat gedrag is wel of niet effectief en daardoor heb je een resultaat. Als je een resultaat hebt wat je niet wil en jij hebt er invloed op, dan heb je waarschijnlijk ineffectief gedrag.
De eerste vraag die je jezelf moet stellen is: ‘Is mijn gedrag effectief of ineffectief?’

Ineffectief en effectief gedrag

Ineffectief gedrag leidt tot ineffectieve resultaten c.q. ongewenste resultaten. Effectief gedrag leidt tot gewenste resultaten. Je wil bijvoorbeeld meer geld hebben. Dan moet je zorgen dat je meer waarde toevoegt in de markt als ondernemer. Je moet meer geld gaan verdienen of minder uitgeven. Als je veel geld uitgeeft en weinig geld verdient, dan is dat ineffectief gedrag. Wil je effectiever zijn, dan moet je ervoor zorgen dat je meer waarde creëert. Je levert meer waarde of geeft minder geld uit. Dat is logisch.
Hetzelfde geldt voor gezondheid. Wat moet je doen als je gezond wil worden? Gezond eten en veel bewegen. Als je te zwaar, ongelukkig en met weinig energie op de bank zit, is de kans groot dat je ongezond eet en weinig beweegt. Wat moet je doen? Gezond eten en meer bewegen. Is dit hogere wiskunde? Nee.

Oorzaken onbewust, niet-gekozen gedrag

Wat maakt het dan problematisch? Hoe kan het dat je weet wat je moet doen, maar je doet het niet? Antwoord: het zit in een laag erboven. Het gaat om het stuk van de ijsberg dat erboven zit. Als je gedrag wil veranderen, is er iets wat dat gedrag veroorzaakt. Het is goed om je te realiseren dat 95 tot 98% van je gedrag onbewust en niet gekozen is.

Onbewust, niet-gekozen gedrag wordt altijd veroorzaakt door:

1. Het vermijden van pijn;
2. Het verkrijgen van plezier.

Associaties met pijn en plezier

Wat associeer jij met pijn en wat associeer jij met plezier? Associeer jij bewegen met pijn? Dan zegt dat iets over je gedrag. Associeer jij bewegen met plezier? Dan is de kans groot dat je meer beweegt. Associeer jij suiker met pijn? (Aan suiker zit natuurlijk ook een verslavende factor) Dan vertoon je waarschijnlijk het volgende gedrag: je houdt helemaal niet van suiker, je hebt daar nooit van gehouden. Ik ben een liefhebber van hartig. Dan is het logisch dat ik minder zoet eet. Associeer je suiker met plezier of comfort, dan eet je meer suiker. Logisch.

Hetzelfde geldt voor geld. Je hebt spaarders en je hebt uitgevers. Mensen die uitgeven associëren plezier met het uitgeven en er iets voor terugkrijgen. Spaarders associëren plezier met het vergroten van hun bankrekening. Tot zover geen hogere wiskunde.

Het vermijden van afwijzing en verkrijgen van erkenning

In sociaal verband zou je kunnen zeggen dat het gaat om het vermijden van afwijzing en het verkrijgen van erkenning. In teamverband zijn ineffectieve patronen een gevolg van mensen die afwijzing proberen te vermijden en erkenning proberen te verkrijgen, als ze niet bewust kiezen. Dit is iets gecompliceerder, want er zitten enkele nuances in.

Handelen uit angst of uit liefde

Je kunt het ook spiritueel bekijken. Je doet dingen vanuit angst, met als gevolg dat je in de controle gaat zitten. Of je doet dingen vanuit liefde, met als gevolg dat je vanuit vertrouwen handelt. Daarover kunnen we een boek schrijven. Brené Brown heeft hier veel over geschreven.

Waar komt dat gedrag nou vandaan?

Je weet dat je moet bewegen, maar je doet het niet. Waar zit dat in? Je weet dat je feedback moet geven, omdat je mensen wilt aanspreken, maar je doet het niet. Waar zit dat in?

Effectieve gedragsstrategie

De eerste vraag op het gebied van gedragsstrategie is: Heb je de kennis en kunde? Weet je wat je moet doen om te gaan bewegen? Weet je wat voor schoenen je moet kopen? Hoe je moet bewegen? Hoe je een sportprogramma samenstelt? Hoe je gezond eten klaarmaakt in plaats van elke keer junkfood halen. Weet je hoe je geld kunt sparen, zonder het allemaal uit te geven? Heb je daar een systeem voor? Weet je hoe je het moet doen? Weet je hoe je meer geld kunt verdienen? Weet je hoe je je marketing kunt verbeteren? Weet je hoe?

Als je geen effectieve gedragsstrategie hebt, dan kun je van alles willen. De realiteit is dat je het niet zal uitvoeren, want je weet niet hoe. In teams wordt vaak gezegd: ‘We willen een betere aanspreekcultuur.’ Prachtig dat jullie dat willen, maar weten mensen hoe ze elkaar moeten aanspreken? Weten mensen dat ze gedrag, effect en behoefte moeten benoemen? ‘Dit is wat ik zie gebeuren, dit is wat het met me doet en wat ik van je nodig heb, is dit’. Als je dat niet hebt, kun je moeilijk effectief gedrag laten zien. Waarom? Er is ineffectief gedrag, er zijn ineffectieve gedragsstrategieën en er is ineffectieve kennis en kunde. Als tegenwicht daarvan is er effectief gedrag, zijn er effectieve gedragsstrategieën en is er effectieve kennis en kunde. Als jij een 6 scoort op een specifieke competentie, kun je nooit resultaat verwachten op het niveau van een 9. Volg trainingen en verdiep je in hetgeen je moet leren.

Uitstelgedrag in combinatie met overtuiging

Nu hebben veel mensen de kennis en kunde, maar ze handelen er niet naar. Misschien herken je jouw eigen uitstelgedrag. Je weet dat je iets moet veranderen, maar je doet het niet. Hoe kan het dan dat je het niet doet?

Er zit een overtuiging boven. Jouw overtuiging, je geloofssysteem: je gelooft ergens niet in of je gelooft ergens wel in. Bijvoorbeeld: ‘Ik geloof er niet in dat ik mensen kan aanspreken zonder dat ik meteen de bal teruggekaatst krijg, op basis van mijn ervaringen etc.’ en dan volgt er een heel verhaal. Een overtuiging is een als-dan regel. Als je dit doet dan is dat het effect: if…then… Het is een absolute mentale waarheid hoe volgens jou de wereld werkt.

Voorbeeld van een overtuiging: vroeger woog ik 117 kilo, nu weeg ik 97 kilo. Ik ben 20 kilo consistent afgevallen. Op het gebied van mijn overgewicht heb ik altijd gedacht volgens een overtuigingsstemmetje dat ik vanuit thuis had meegekregen: ‘Wij hebben levenslang’. Ik hoor het mijn moeder nog zeggen. Maar…wij hebben helemaal geen levenslang, het is een overtuiging die ik heb meegekregen. Hierdoor zei ik iedere keer met betrekking tot mijn gewicht: ‘Zie je wel het lukt niet, want wij hebben levenslang’.

Beperkende overtuigingen doorbreken

Andere mensen zeggen: ‘Doe maar gewoon, dan doe je al gek genoeg’. Dat zijn bijvoorbeeld ondernemers die het lastig vinden om zichtbaar te worden en aan hun marketing te werken. Als je niet gelooft dat het werkt, ga je het niet doen. Als je ineffectieve beperkende overtuigingen hebt, ga je niet aan de slag om je gedrag te veranderen. Wat je nodig hebt, zijn bevrijdende overtuigingen. Dingen die je eigenlijk vrij zetten en die je helpen. Wat je kunt doen om de beperkende overtuigingen te doorbreken, is jezelf de vraag te stellen: ‘Is dit waar?’ Katie Byron heeft hier een prachtige methodiek voor getiteld ‘The Work’. Is dit waar? Op basis van wat weet je dan wat waar is? Wie zou je zijn zonder deze overtuiging? Klopt wat je gelooft: ja of nee? Je beantwoordt deze vraag standaard met ‘ja’. Vervolgens volgt een hele set verhalen waarom het klopt. De realiteit is dat het voor sommige mensen niet klopt, want zij geloven iets anders. Wat geloven zij? En ben je het met mij eens dat dat een veel effectievere overtuiging is?

Conflicterende overtuigingen

Hoewel jouw overtuigingen heel krachtig zijn, kunnen ze conflicteren met je waarden. Jouw waardensysteem: wat vind ik belangrijk in het leven? Jouw overtuiging als ondernemer kan zijn: Marketing is belangrijk. Maar jouw waardensysteem kan zeggen: ‘Als ik zichtbaar word, dan ben ik niet bescheiden en ik vind bescheidenheid zo belangrijk’. Dan heb je een conflicterende overtuiging. Je weet als je meer resultaat wil, dat je meer moet doen aan marketing. Je hebt inmiddels de strategie in huis en je gelooft ook nog dat het werkt, maar het conflicteert met je waardensysteem op het gebied van bescheidenheid.

Waardensysteem koppelen aan gedrag

Ander voorbeeld: je wil een eerste vastgoedpand kopen als resultaat. Je wil financieel vrij worden. Je bent minder aan het uitgeven en meer aan het sparen, zodat je een aanbetaling kunt doen voor het huis. Je hebt inmiddels geleerd hoe je moet investeren in het aanbetalen in een vastgoedpand. Je gelooft ook nog dat het effectief is. Alleen…geloof jij dat je dit mag doen? Is het voor jou ook echt belangrijk om financieel vrij te zijn? Of zijn rijke mensen ‘rijke stinkerds’ en zo ben jij niet? Wat is belangrijk en kun jij jouw waardensysteem koppelen aan jouw gedrag? Hier heb je het over normen en waarden. De waarden die je hebt, komen voort uit de cultuur waarin je bent opgegroeid. Reality check: je bent nu een volwassen mens. Het is tijd om je eigen waarden te kiezen en de overtuigingen te pakken die ondersteunend zijn daaraan.

Transformeer de identiteit, transformeer het gedrag

Het hoogste niveau: identiteit, ook wel missie genoemd: ‘Waartoe ben ik op deze aarde?’ ‘Wie geloof ik ten diepste dat ik ben?’ ‘Ik ben geliefd en ik ben hier om een verschil te maken’. Als je dat hebt als hoogste identiteit dan zegt dat iets over je waardensysteem. De echte verschuiving c.q. transformatie begint nooit bij training en zit nooit op het overtuigende niveau. Het zit op identiteitsniveau, bijvoorbeeld als je de shift maakt van ‘ik ben een trainer’ naar ‘ik ben een serieuze ondernemer’. ‘Ik maakt impact in het leven van mensen. Ik ben iemand die het verschil maakt. Ik ben iemand die daadkrachtig is’. De ‘ik ben’. Wat is jouw ‘ik ben’? Wie ben jij? De meeste problemen op gedragsniveau zitten op identiteitsniveau: transformeer de identiteit, transformeer het gedrag. Dit is de langzame weg.

Je kunt op twee manieren op identiteitsniveau veranderen:

1. Je kan je omgeving veranderen, waardoor je gedrag verandert, waardoor je je kennis en kunde gaat verruimen, waardoor je andere dingen gaat geloven door succeservaringen;
2. Je kunt ook zeggen: ‘Ik ga voor mezelf checken wie ik ben en wat mijn waardesysteem is’.

Oorzaken snelle gedragsverandering op identiteitsniveau

Er zijn twee oorzaken om een grote transformatie op identiteitsniveau, in een fractie van een seconde, te maken:
1. Als mensen een traumatische ervaring hebben meegemaakt en / of als mensen langdurig ziek worden. In één keer realiseren mensen zich dat alle dingen waarmee ze zich hebben beziggehouden helemaal niet zo relevant zijn. Wat echt relevant is, is wie ze zijn. Ze hebben zich nooit gerealiseerd dat hun prioriteiten heel ergens anders liggen. Bijvoorbeeld: ‘Ik ben in essentie iemand die een vader / moeder is voor mijn gezin en niet die hardwerkende man / vrouw’. ‘Ik ben iemand anders’.
2. Op het moment dat er een spirituele c.q. religieuze ervaring is. In het Christendom is bekering zo’n moment. Ik ben op mijn vijftiende gedoopt. Op mijn vijftiende was er een wisseling van identiteit. Ik was van tevoren een moeilijk iemand die aan het zoeken was. En nu, in één keer, was ik geliefd.

Die wisseling van identiteit heeft ervoor gezorgd dat ik:

1. andere dingen belangrijk vind;
2. andere dingen geloof;
3. mezelf verdiep en onderzoek hoe ik dingen doe;
4. mijn gedrag verander.

Op welk niveau zit jouw gewenste gedragsverandering of de gedragsverandering waarmee je anderen wilt helpen? Waarom is deze gedragsverandering relevant? Waar zit de gedragsverandering en waar kun je de impact maken om dat verschil te maken?
Ik wens je veel succes en wijsheid.